Շինարարի սինդրոմ կամ ո՞վ էր Կարեն Դեմիրճյանը

Օրեր առաջ, երբ հայտարարվեց, որ Երեւանի մարզահամերգային համալիրի առջեւ տեղադրվելու է ՀԿԿ Կենտկոմի առաջին քարտուղար (1974-1988), ՀՀ Ազգային ժողովի նախագահ (1999) Կարեն Դեմիրճյանի արձանը, առաջին բանը, որ անցավ մտքովս, «շինարարի սինդրոմն» էր։

Ուզում էի հոդված գրել այդ վերնագրով, մտածեցի՝ չարժե շտապել, սա էլ (Նժդեհի, Արամ Մանուկյանի արձանների օրինակներով) հավանաբար վերջին տարիների անճաշակության շքերթի մի դրվագն է։ Իսկ երբ հրապարակվեցին Շառլ Ազնավուրի արձանի տարբերակները, համոզվեցի, որ իրոք այդպես է։

Սեպտեմբերի 8-ին մարզահամերգային համալիրի առջեւ այնուամենայնիվ բացվեց Կարեն Դեմիրճյանի արձանը, եւ բացահայտվեց շատ կարեւոր մի բան, որի մասին կգրեմ ստորեւ։

Մինչ այդ տեսնենք, թե Կարեն Դեմիրճյան գործիչն ի՜նչ գգացումներ է առաջացրել գործող իշխանության գլխավոր դեմքերի մեջ։

1990 թվականի ապրիլին Ազատության հրապարակում ունեցած մի ելույթում «Ղարաբաղ» կոմիտեի անդամ Վանո Սիրադեղյանն ասում էր. «Սովետական երկրում, կոմունիստական երկրում, տոտալիտար երկրում հնարավոր չի, որ լինի քաղաքական գործիչ։ Մինչեւ շարժումը Հայաստանում առհասարակ հնարավոր չէր լինել քաղաքական գործիչ։ Հնարավոր չէր, որովհետեւ կոմկուսը զորանոցային ապարատ էր։ Հրամայում են, եւ բոլորը ծայրից ծայր կատարում են, թեկուզ խելացի մարդիկ լինեն մեջները՝ հազվադեպ»։

ԴԻՏԵՔ ՆԱԵՎ Համազգային շարժումը պատրաստվում է խորհրդրանական ընտրությունների, 1990

Հիմա, եթե մեկը փաստերով ապացուցի, որ Կարեն Դեմիրճյանը 1974-1988 թվականներին եղել է քաղաքական գործիչ, սիրով կմտնեմ բանավեճի մեջ։

Եթե քաղաքական գործիչ չէր, ո՞վ էր

Կարեն Դեմիրճյանը կուսակցական ֆունկցիոներ էր եւ տնտեսվար։ Խորհրդային իրականության մեջ լավ տնտեսվար լինելը դրական բնորոշում է։ Դե, մոսկվաներում կային համայնական փողեր, եւ դրանք քաշել, Հայաստան բերելը գուցե առաքինություն նկատվի։

Իսկ իրականում լավ տնտեսվար էր, թե ոչ, պետք է դիտարկել ոչ թե մարզահամերգային՝ դարով առաջ ընկած, «տաճարի» օրինակով, այլ Հայաստանի հյուսիսում 1988 թվականի դեկտեմբերի 7-ին եղած ավերիչ երկրաշարժի համատեքստում։

Սա առանձին թեմա է եւ, կարծում եմ, օրերից մի օր կդառնա լրագրային կամ իրավական լուրջ հետաքննության առարկա։ Սեյսմիկ խնդիրներ ունեցող շատ երկրներում (օրինակ՝ վերջին ընտրությունների ընթացքում Թուրքիայում) շինարարության որակը միշտ է եղել քննության առարկա։

ԿԱՐԴԱՑԵՔ ՆԱԵՎ Աղետալի երկրաշարժը եւ ընտրությունները. Արա Գոչունյան

Եվ դժվար է ասել, որ մարզահամերգայինով կամ «Զվարթնոց» օդանավակայանով Դեմիրճյանը մեզ հպարտություն է պարգեւել, իսկ հյուսիսային շրջանների ավերակների հետ ոչ մի կապ չունի։

Շինարարի սինդրոմ

Սա մեր իրականության մեջ նորություն չէ։ Սկիզբ է առել 1998-ի փետրվարին, երբ առաջին նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի հրաժարականից հետո նախագահական արտահերթ ընտրություններին մասնակցելու հայտ ներկայացրեց 1988-ին ասպարեզից հեռացած Կարեն Դեմիրճյանը։

Նախկին առաջին քարտուղարի անձն ու առաքինությունները գովաբանողները Կարեն անունից առաջ շատ հաճախ էին օգտագործում շինարար «ածականը», եւ դա հանգիստ չէր տալիս նրա մրցակցին՝ Ռոբերտ Քոչարյանին։

Դառնալով նախագահ (իմ կարծիքով նա չէր ընտրվել)՝ Ռոբերտ Քոչարյանն ամեն ինչ անում էր «շինարարի» դեմիրճյանական դափնիները սեփականաշնորհելու համար։ Եվ այդ (հակաիրավական, անմարդկային) ամենն անում էր ոչ թե ի շահ եւ ի բարօրություն հասարակության, այլ որովհետեւ, ըստ էության, քաղաքական գործիչ չէր։

Քաղաքական գործիչը շինարարությամբ չի զբաղվում։ Քաղաքական գործիչը ստեղծում է պայմաններ, որ ուրիշները զբաղվեն շինարարությամբ, եւ պետական կառույցների անթարթ աչքով հետեւում է որակին։ Երբ շինարարությունը քաղաքական գործչի միակ զբաղմունքն է, նշանակում է կարեւոր մյուս տեղերում կա՛մ գործերը լավ չեն, կա՛մ ընդհանրապես գործ չի արվում։

Օրինակ՝ եթե Ռոբերտ Քոչարյանը Հյուսիսային պողոտա կառուցելու վրա ջանք, ժամանակ, էներգիա վատնելու փոխարեն նույն ջանքը, ժամանակն ու էներգիան ներդներ Արցախյան հակամարտությունը քաղաքական, դիվանագիտական ճանապարհով լուծելու գործում, այսօր բոլորովին այլ Հայաստան կունենայինք։

Ավագանու ընտրությունների քարոզարշավի ընթացքում քաղաքապետի՝ ՔՊ կուսակցության թեկնածու Տիգրան Ավինյանին հարցնում են. «…սահմանային լարվածություն է, դուք մանկապարտեզ եք կառուցում, ո՞ւմ համար եք անում»։ Ավինյանը նեղվում է, վրդովվում, որովհետեւ չի հասկանում, որ հարցնողը նկատի ունի ՄԻԱ՛ՅՆ մանկապարտեզ կառուցելը։

Այսինքն՝ մարդիկ գիտակցում են, որ քաղաքական գործիչը չի կարող (թեկուզ PR–ի, քարոզչության համար) ներկայանալ ՄԻԱ՛ՅՆ շինարարական ծրագրերով՝ չստանձնելով հարազատ կուսակցության ողջ ծրագրի պատասխանատվությունը։

Եվ հիմա Կարեն Դեմիրճյանի ուշացած ռեինկարնացիան նպատակ ունի հայ հանրության մեջ ամրապնդելու այն միտքը, թե հայ իշխանը քաղաքական գործիչ չի կարող լինել, հայ իշխանը միայն տնտեսվար է… մինչեւ (Աստված հեռու պահի) առաջին երկրաշարժը կամ էն մյուս աղետը (սա էլ Աստված թող մոտ չբերի)։

Հ.Գ. Հոդվածն արդեն պատրաստ էր, երբ Ֆեյսբուքում աչքովս ընկավ ԱՄՆ-ում բնակվող հոգեբան Վարդգես Դավթյանի գրառումը, որը ներկայացնում եմ առանց խմբագրական միջամտության. «Ես Դեմիրճյանի թոխմախաոճի արձանի էսօրվա բալեշչիկների հետ չեմ: Ես ողջ Դեմիրճյանի հետ եմ, որը 1988-ին օպերայի բակում էս ղամմազ ամբոխին ասում էր — Ղարաբաղը ջեբս ա?, հանեմ տամ»:

Նկարում՝ ղամմազ ամբոխը՝ ըստ Վարդգես Դավթյանի

Հմուտ հոգեբանին թվացել է, թե այս գրառմամբ ինքը Դեմիրճյանին ներկայացնում է որպես հեռատես քաղաքական գործիչ։ Իրականում այս հիշեցումը հաստատում է Վանո Սիրադեղյանի ասածը։

Քաղաքական գործիչը ժողովրդի հետ չէր խոսի այն ոճով, որով սովորություն ուներ խոսելու պարտակտիվի [партийный актив] կամ խոզակտիվի [хозяственный актив] անդեմ զանգվածի հետ։

Քաղաքական գործիչը (ի դեպ, նա այդ պահին արդեն գիտեր, որ հեռացող է) ժողովրդին կբացատրեր, ասենք, Խորհրդային Միության ազգային քաղաքականության սկզբունքը՝ ակնարկելով, որ դա կայսերական է, եւ ցանկացած (չնչին) փոփոխություն հանգեցնելու է կայսրության փլուզմանը։ Եվ սա կարող էր ասել ոչ ուղղակի, եզոպոսյա՛ն լեզվով ու ոչ նրա համար, որ ժողովուրդը հասկանար ու լքեր հրապարակը, այլ որ ինքը՝ որպես քաղաքական գործիչ, «ջեբ»-ից տարբեր մի հուշ թողներ։

Իսկ ժողովրդի «ղամմազ» լինելուն կանդրադառնանք, երբ անկախության շրջանի արտագաղթը քննելու առիթ լինի։

Տիգրան Պասկեւիչյան

Իմ կրոնն ու դավանանքը խոսքն է։ Ուժին, սպառազինությանը, քաղաքական խարդավանքներին ու նման բաներին չեմ հավատում։ Պետք է խոսենք, համոզենք իրար, եթե անգամ դա անհնար է թվում։