Հիփոթեքային վարկի տոկոսադրույքի մարմանն ուղղվող եկամտային հարկի վերադարձի համակարգը 2027 թվականից չի գործի Երեւանին հարակից մարզերում, 2029-ից՝ մյուս մարզերում։ Երեւանում դրա դադարեցման վերջնաժամկետը 2025 թվականի հունվարի 1-ն է։
Դրանից հետո ստացվող վարկերի մասով հիփոթեքային վարկերի սպասարկման տոկոսների վերադարձ այլեւս չի կատարվի: ՀՀ հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին օրենքի նախագիծը առաջին ընթերցմամբ արդեն ստացել է ԱԺ տնտեսական հարցերի մշտական հանձնաժողովի հավանությունը։
«Կառուցապատողների հայկական ասոցիացիա» հասարակական կազմակերպության նախագահ Գուրգեն Գրիգորյանը հիշում է՝ դեռեւս տարիներ առաջ, երբ Ազգային ժողովում շրջանառության մեջ է դրվել Հարկային օրենսգրքի համապատասխան փոփոխությունը, որով նախատեսվում էր եկամտային հարկի վերադարձի ծրագրի աստիճանական դադարեցում, իրենք ներկայացրել են դիրքորոշում, որ այդպիսի նախագիծ չպետք է ընդունվի։ Ծրագիրը, ըստ մեր զրուցակցի, ձեռնտու էր հենց պետությանը: Քաղաքաշինությունը տնտեսության լոկոմոտիվ ճյուղ է եւ շղթայական կապով ապահովում է տնտեսության մյուս ճյուղերի ակտիվ շարժը։ Կառուցապատմանն առնչվող տնտեսության մյուս ճյուղերը եւս անկում են ապրելու:
«Քաղաքաշինական ներդրումային ծրագրերում կառուցապատման ոլորտում եկամտային հարկի վերադարձի օրենսդրական կարգավորումը հենց այն խթանիչ հանգամանքն է, որով բնակիչները շահագրգռված են լինում գույք ձեռք բերելու, որովհետեւ ներկայիս վարկային բարձր տոկոսների պայմաններով շատերն առանց եկամտահարկի վերադարձի ի վիճակի չեն գնում կատարելու»,- ասում է Գրիգորյանը։
Թեեւ փոփոխության հեղինակները նշում են, որ Երեւանում ծրագրի դադարեցումը առաջիկա տարիներին կխթանի մարզերում բնակարանաշինությունը, Գրիգորյանը հակառակ կարծիքին է։ Ասում է՝ իրենց պնդումները, որ կառուցապատումը կարող է ակտիվանալ բացառապես մերձմայրաքաղաքային եւ զբոսաշրջային հատվածներում, իրականություն են դարձել։
«Այն ժամանակ էլ ասում էինք, որ Երեւանից հեռու գտնվող բնակավայրերում կառուցապատման ծրագրեր չեն իրականացվի: 2024 թվականն է, եւ հիմա դե ֆակտո կարող ենք արձանագրել, որ մեր կանխատեսումն իրականություն դարձավ՝ մարզերում բնակարանաշինական ծրագրեր չիրագործվեցին»,- ասում է «Կառուցապատողների հայկական ասոցիացիա» ՀԿ նախագահը։
Գրիգորյանը կարեւորում է Երեւանի հնամաշ բնակարանային ֆոնդի նորացումը՝ նշելով, որ մասնավորապես մայրաքաղաքի բնակֆոնդի էական մեծամասնությունը կառուցապատվել է խորհրդային տարիներին՝ ժամանակի քաղաքաշինական եւ սեյսմիկ նորմերին համապատասխան:
«Այդ ժամանակաշրջանում կառուցված մի շարք շենքեր այլեւս չեն համապատասխանում սեյսմիկ պահանջերին, անվտանգային խնդիրներ կան: Մեր հաշվարկներով՝ Երեւանում անհրաժեշտ է տարեկան առնվազն 1 մլն քառակուսի մետր բնակելի ֆոնդի կառուցապատում, որ հնամաշ բնակարանային ֆոնդը հնարավոր լինի արդիականացնել: Ներկայիս տեմպը՝ 2023 թվականինը, որ համարվում է բում, մոտ 600 000 քառակուսի մետր էր»,- ասում է նա՝ հավելելով, որ ծրագրի դադարեցմանը զուգահեռ էապես կնվազի բնակարանների գնման տեմպը։
Այդ կարծիքին է նաեւ կառուցապատող Արմեն Սաքապետոյանը։ Օրենքի սահմանափակմամբ դժվարանալու է բնակարանների ձեռքբերումը, ինչը շղթայական հետեւանքներ կարող է ունենալ՝ դեմոգրաֆիկ խնդրից մինչեւ Հայաստանում ապրելու մատչելիություն:
«Օրինակ՝ նորաստեղծ ընտանիքում, որտեղ ծնողներից յուրաքանչյուրը 400-500 հազար դրամ աշխատավարձ էր ստանում, կարողանում էր ծրագրի շրջանակում ինքնուրույն բնակարան ձեռք բերել։ Ծրագրի դադարեցումից հետո, հաշվի առնելով հիփոթեքային տոկոսների չափը, էապես փոխվելու է գնորդների կազմը։ Եթե եկամտահարկի վերադարձով հասարակության 50 տոկոսին էր հասանելի բնակարանների ձեռքբերումը, հիմա հասանելի է լինելու 10-20 տոկոսին, բնակարանային ապահովման խնդիր է լինելու»,- ասում է նա։
Օրենքի փոփոխությունը հանգեցնելու է մայրաքաղաքի ավելի մեծացմանը՝ առաջացնելով նաեւ ենթակառուցվածքային խնդիրներ։ «Երեւանին հարող տարածքներն են սկսում կառուցապատվել, արհեստական մեծացում է լինում: Իսկ այդ հատվածներում ճանապարհի, կոյուղու, գազատարի, հոսանքի եւ այլ անհրաժեշտ ենթակառուցվածքները բավարար չափով զարգացած չեն, սղություն է լինելու»,- ասում է ոլորտի ներկայացուցիչը:
Սաքապետոյանը կարծում է՝ քանի որ այս տարի բոլորը շտապելու են գնումներ կատարել, շուկան թեժ է լինելու, հետո կգնա դեպի մարում։
«Այս տարին պայմանական անվանել ենք «սեւ ուրբաթի» տարի, երբ բոլորը գնում են կատարելու, որ հասցնեն օգտվել դեռ գործող օրենքի հնարավորությունից։ Արդյունքում գները կմնան կայուն, հնարավոր է՝ մրցակցության պատճառով որոշակի նվազեցում էլ լինի։ 2025-ին արդեն կարող են առաջանալ խնդիրներ։ Հատկապես նոր սկսված կառուցապատման ծրագրերի իրագործումը շատ ավելի թանկարժեք է, քանի որ ենթակառուցվածքների ապահովման համար ծախսերը բարձր են, հետեւաբար բնակարանների ինքնարժեքները եւս բարձր են լինելու»։
Հանրային քաղաքականության հետազոտությունների ազգային կենտրոնի փորձագետ, տնտեսագետ Արմեն Քթոյանը եւս կարեւորում է եկամտահարկի ծրագիրը՝ անշարժ գույքի ոլորտի եւ հիփոթեքային վարկավորման ծավալների ավելացման առումով։
«Ծրագիրն էականորեն նպաստել է նաեւ հիփոթեքային վարկավորման ծավալների աճին: Շինարարությունն էլ այն մի քանի ոլորտներից մեկն է, որոնք ապահովում են նաեւ տնտեսության աճը»,- նշում է նա, սակայն ընդգծում ծրագրի հասցեականության բացակայությունը։
«Ծրագրով հաշվի չէր առնվում բնակմակերեսի կարիքի եւ շահառուների եկամտային կարողությունների հանգամանքը։ Արդյունքում ծրագրից կարող էին օգտվել ոչ միայն նրանք, ովքեր ունեին բնակմակերեսի կարիք, այլեւ նրանք, ովքեր դա դիտարկել էին որպես ներդրում կատարելու հնարավորություն։ Դա օրենքի բացերից մեկն էր։ Եկամտահարկի վերադարձի վերաբերյալ օրենքը սոցիալական գործառույթ ենթադրող կարգավորում էր, մինչդեռ այդ բաղադրիչն իրագործվեց մասնակիորեն»,-ասում է Քթոյանը։
Տնտեսագետն ակնկալում է, որ մինչեւ ծրագրի վերջնական դադարեցումը նոր կարգավորումներ կմշակվեն, որոնցով հիփոթեքային վարկավորման տոկոսադրույքները որոշակիորեն կնվազեն։
«Դա թույլ կտա վարկատեսակը առանձին սեգմենտների համար ավելի հասանելի դարձնել։ Սոցիալական բաղադրիչով բնակարանաշինության շատ այլ գործիքներ կան, որոնք պետությունը կարող է ավելի թիրախային կիրառել, ինչը կնպաստի թե՛ հասցեականության ապահովմանը, թե՛ ակտիվության նոր խթաններ կհաղորդի բնակարանաշինությանը»։
Լրագրությունը որպես մասնագիտություն ընտրելիս հավատացած էի` այն կարող է աշխարհը փոխել: Հիմա մտածում եմ` գուցե աշխարհը փոխել չստացվի, բայց որոշ դեպքերում իրավիճակ փոխել հնարավոր է: