Մանուկ Աբեղյանի անվան գրականության ինստիտուտի ջանքերով 1980-1990-ականներին լույս ընծայվեց Հովհաննես Թումանյանի երկերի լիակատար ժողովածուն՝ տասը հատորով: Հրատարակության գլխավոր խմբագիրը ակադեմիկոս Էդվարդ Ջրբաշյանն էր: Չնայած ահռելի աշխատանքին՝ ժամանակի թելադրանքով որոշ նյութեր հրատարակվել էին խմբագրումներով, կային բացթողումներ, անճշտություններ։
Նախորդ հրատարակության վերջին հատորի տպագրությունից թեեւ քիչ ժամանակ է անցել, սակայն գրականության ինստիտուտն ու Հովհաննես Թումանյանի թանգարանի գիտական խորհուրդները նպատակահարմար են գտել վերահրատարակելու գրողի ակադեմիական հատորները՝ պատեհ առիթ համարելով ծննդյան 150-ամյակը:
«Պետք է նկատի ունենալ, որ այդ հրատարակությունն իրականացվել է դժվարին պայմաններում, եւ հնարավոր չի եղել ապահովելու մեծ բանաստեղծին վայել տպագրական որակ»,- ասում է գրողի տուն-թանգարանի տնօրեն Անի Եղիազարյանը:
Գիտական լուրջ աշխատանք է արվել, թանգարանը տարիներ շարունակ հետազոտություն է իրականացրել, պարզել, որ արխիվներում կան նոր նյութեր, որոնք ներառված չեն նախկին հրատարակություններում: Անի Եղիազարյանը նշեց, որ «Եթե այսօրվա ընթերցողը վերցնի ակադեմիական հատորները, այլեւս մտավախություն չի ունենա, որ այնտեղ կրճատումներ կամ փոփոխություններ կլինեն, քանի որ համապատասխանեցրել են ձեռագրային տարբերակներին, առաջին տպագիր սկզբնաղբյուրներին»:
Գրքի երեւանյան 4-րդ փառատոնի բացման արարողությունից անմիջապես հետո ընթերցողը ծանոթացավ չորս հատորներին, առաջիկա հինգ տարում կտպագրվի նաեւ մյուս վեցը:
Վերահրատարակության մեջ պահպանված են նախորդ հրատարակության կառուցվածքը, բովանդակությունը` միայն մասնակի խմբագրումներով ու սրբագրումներով: Նույնությամբ պահպանվում են նաեւ Թումանյանի բանաստեղծություններին, քառյակներին, բալլադներին, պոեմներին, գեղարվեստական արձակին, քննադատական և հրապարակախոսական ժառանգությանը, ինչպես նաեւ ութերորդ հատորի որոշ նյութերին վերաբերող ուսումնասիրություն-հոդվածները, հարկ եղած դեպքում, սակայն, գիտաշխատողները կատարում են անհրաժեշտ ճշգրտումներ:
Առաջին հատորում գրողի բանաստեղծություններն են՝ բացի քառյակներից: Բանաստեղծությունները զետեղված են ժամանակագրական կարգով, սեւագիր եւ անավարտ գործերն առանձին բաժնով են ներկայացված: Ի դեպ, բանաստեղծությունների մի մասը տպագրվում է առաջին անգամ:
Երկրորդ հատորում կարելի է գտնել բանաստեղծի գրական ժառանգության երեք բաժին՝ քառյակներ, բալլադներ եւ թարգմանական բանաստեղծություններ:
«Անուշը», «Լոռեցի Սաքոն», «Հառաչանքը», «Պոետն ու մուսան», «Դեպի անհունը»… երրորդ հատորը ներառում է բանաստեղծի գեղարվեստական ժառանգության կարեւոր բաժիններից մեկի` պոեմների մեծ մասը: Չորրորդ հատորը կազմված է երկու՝ «Սասունցի Դավիթ», «Թմկաբերդի առումը» պոեմներից և անավարտ «Հին կռիվը» եւ «Հազարան բըլբուլը» թարգմանական պոեմներից:
«Թեեւ ներկա հրատարակությունը կոչվում է Երկերի լիակատար ժողովածու, բայց այն չի ամփոփում բանաստեղծի բոլոր տեքստերն ու նյութերը: Բազմաթիվ օրագրային եւ այլ բնույթի գրառումներ, հոդվածների պատառիկներ, նշումներ ու ցանկեր, ինչպես նաեւ Թումանյանի ստորագրած պաշտոնական գրություններ դուրս են մնացել այս հրատարակությունից, քանի որ ունեն մասնագիտական արժեք եւ ընթերցողի լայն շրջանակին չեն կարող հասցեագրվել:
Բոլոր նյութերը հաջորդաբար կզետեղվեն «Թումանյան. Ուսումնասիրություններ եւ հրապարակումներ» մատենաշարի հերթական հատորներում, որոնց տպագրությունը կրկին կիրականացնի գրականության ինստիտուտը»,- «Ալիք Մեդիայի» հետ զրույցում ասաց Անի Եղիազարյանը:
Հովհաննես Թումանյանի երկերի լիակատար ժողովածուն ամփոփում է թումանյանագիտության շուրջ հարյուրամյա ճանապարհի ձեռքբերումները եւ հետազոտողների համար կարող է հիմնական աղբյուր դառնալ:
Մասնագիտությամբ լեզվաբան եմ, բայց հիմնական զբաղմունքս եղել է լրագրությունը։ Սկսելով «Շողակաթ» հեռուստաընկերությունից՝ մշտապես լուսաբանել եմ մշակութային իրադարձություններ՝ խնդիր ունենալով արվեստի երեւույթները չթողնել ստվերում։