Վայոց ձորի 45 դպրոցներից հինգում նոր ուսումնական տարվա առաջին զանգը հնչել է միայն հին աշակերտների համար: Մարզի Մոզրով, Մարտիրոս, Հորբատեղ, Հորս, Վարդահովիտ գյուղերի դպրոցներում առաջին դասարանցիներ չկան:
Մոզրովի՝ 4 աշակերտով եւ 2 ուսուցչով դպրոցը
Մոզրովի դպրոցում 3-րդ տարին է՝ նոր աշակերտ չկա: Այստեղ 4 աշակերտ է սովորում, որոնցից մեկը՝ 4-րդ դասարանում, մեկը՝ 8-րդ դասարանում: Միայն 6-րդ դասարանում դասընկերներ կան: Դպրոցի 30 տարվա տնօրեն Արամ Մելքոնյանն ասում է՝ նոր աշակերտներ չեն էլ լինելու. գյուղում նախադպրոցական տարիքի երեխաներ չկան:
«Այս տարի մեկ նոր աշակերտ պետք է ունենայինք, բայց ուսումնական տարվա մեկնարկից մի քանի ամիս առաջ երեխայի ընտանիքը վաճառեց անասունները, վարկ վերցրեց ու տեղափոխվեց Արարատի մարզ, որ երեխան այնտեղ գնա դպրոց: Դա սովորական է դարձել»,- ասում է Մելքոնյանը:
Գոհար Հարությունյանը մեկն է այն աշակերտներից, որ դպրոց գնալուն ընդառաջ ընտանիքի հետ Մոզրովից Գլաձոր է տեղափոխվել՝ ավելի որակյալ կրթություն ստանալու համար: «Գյուղում հասակակից երեխաներ չկային, ստիպված էի լինելու մենակ մնալ: Դրանից հետո ամառային արձակուրդներս Մոզրովում էի անցկացնում՝ տատիկիս տանը, բայց մշտական տեղափոխվել չեմ կարողանա»,- պատմում է Գոհարը:
30 տարվա ընթացքում Մոզրովի դպրոցը 80-100 աշակերտ է ավարտել, բայց նրանցից միայն մի քանիսն են վերադարձել գյուղ: Անգամ եթե վերադառնան ու գյուղատնտեսությամբ զբաղվեն, նորմալ եկամուտ չեն ունենա, անջրդի հողեր են։
«Մոզրովում մնացել են մեծահասակները: Երիտասարդներին ամուսնացրել, «ճանապարհել ենք կյանք»: Այս գյուղը լավն է, բայց երիտասարդի մնալու տեղ չէ, ոչ մի պայման չկա»,- ասում է դպրոցի տնօրենը, որ երիտասարդ ժամանակ է թողել Երեւանի աշխատանքն ու կնոջ հետ տեղափոխվել հայրենի գյուղ:
Արամ Մելքոնյանի կինը՝ Քնարիկ Հովսեփյանը եւս դպրոցում է աշխատում, դասվար է: Դպրոցում ամուսիններով են մնացել: Արամ Մելքոնյանն էլ մաթեմատիկա է դասավանդում: Ամեն առավոտ ամուսիններով գնում են դպրոց, իրենց 4 աշակերտի հետ փոքր ընտանիքի նման աշխատանքային օրն անցկացնում ու վերադառնում տուն:
Երկուսն էլ 63 տարեկան են, Արամ Մելքոնյանն ասում է՝ այս տարի էլ կաշխատեն ու կգնան վաստակած հանգստի, «տարիքն էլ չի ներում»:
Նախորդ 5 տարիներին այստեղ երեք ուսուցիչ է եղել, բայց մեկն այս տարվանից տեղափոխվել է հարեւան գյուղի դպրոց: Հայոց լեզվի ու գրականության ուսուցիչը աշակերտներին նաեւ գերմաներեն, ռուսաց լեզու է դասավանդել:
Այս տարվանից արդեն դպրոցն անցել է հեռավար կրթության ձեւաչափի: Հայաստանի տարբեր փոքր դպրոցներ միավորվել են ու հեռավար դասեր են անցկացնում։
Սահմանամերձ Մարտիրոս եւս չեն վերադառնում
Սահմանամերձ Մարտիրոսի միջնակարգ դպրոցում սեպտեմբերի 1-ը մեկնարկել է 64 աշակերտով, բայց առաջին շաբաթվա ընթացքում 3 աշակերտ դուրս է եկել դպրոցից: Տնօրեն Երջանիկ Մարտիրոսյանն ասում է՝ դպրոցում երկար տարիներ աշակերտների միջին թիվը 75 է եղել, բայց տարեցտարի նվազում է:
Շրջանավարտների 70-80 տոկոսը սովորում է միջին մասնագիտական կամ բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում, սակայն նրանցից շատ քչերն են վերադառնում գյուղ, իսկ թե գալիս են, ապա կարճաժամկետ:
Երջանիկ Մարտիրոսյանի կարծիքով, երիտասարդների՝ գյուղ չվերադառնալու պատճառը պարզ է՝ աշխատանք չկա: «Մարտիրոսում հիմնականում անասնապահությամբ են զբաղվում, իսկ այլ աշխատատեղեր կան միայն գյուղապետարանում ու դպրոցում»,- ասում է նա:
Սահմանամերձ գյուղի դպրոցում 21 ուսուցիչ է աշխատում, որոնց մեծ մասը Մարտիրոսից է: Հինգ ուսուցիչներ էլ հարեւան գյուղերից ու Վայք քաղաքից են Մարտիրոս գնում: Սեպտեմբերին քիմիայի եւ կենսաբանության նոր ուսուցիչ է ընդունվել դպրոց: Տնօրենը հպարտորեն նշում է՝ երիտասարդ ուսուցիչը համալսարանն ավարտել, վերադարձել է:
Դպրոցի պահպանումը՝ գյուղի պահպանում
Վայոց ձորի մարզպետարանի կրթության, մշակույթի եւ սպորտի վարչության գլխավոր մասնագետ Ավագ Գաբրիելյանն ասում է՝ դպրոցները պահելով պետությունը ոչ միայն երեխաների կրթության խնդիրն է լուծում, այլեւ գյուղերի դատարկման դեմ է պայքարում:
«Դպրոցները փակել կամ միավորել հնարավոր չէ: Գյուղում դպրոց չեղավ, այն մեռած է: Դպրոցով գյուղը գոնե «շնչում» է: Բացի այդ՝ հարեւան գյուղերի դպրոցները 15-20 կմ հեռու են, ձմռանը ճանապարհները տեւական ժամանակ փակվում են, իսկ երեխաներն ամբողջ ուսումնական տարվա ընթացքում անիվների վրա չեն կարող լինել»,- ասում է նա:
Թե ինչպես են փոքր դպրոցների աշակերտների համար որակյալ կրթություն ապահովում, Գաբրիելյանն արձագանքում է՝ որակը կադրերից է կախված: Եթե կան որակյալ ուսուցիչներ, հեռավոր գյուղում լինի, թե կենտրոնում, կապահովվի որակյալ կրթություն:
Մարզում հիմնականում ճշգրիտ գիտությունների դասավանդման խնդիր կա: Գաբրիելյանն ասում է՝ այս պահին մասնագետների պակաս չկա, բայց կլինի տեսանելի ապագայում՝ 1-2 տարում: Մարզում քիմիա, կենսաբանություն, ֆիզիկա, մաթեմատիկա առարկաների ուսուցիչներ կան, որոնք շուտով թոշակի կանցնեն, ու նրանց տեղը համալրողներ չեն լինելու:
«Նախկինում կար գործուղումների պրակտիկա. նորավարտ մասնագետներին ուղարկում էին մարզեր, ասում՝ աշխատիր մի քանի տարի, հետո դիպլոմ կստանաս: Այսօր այդ պրակտիկան չկա, ազատ մրցույթով է: Դպրոցներ ենք ունեցել, 2-3 անգամ մրցույթ ենք հայտարարել, բայց հավակնորդ չի եղել, որ ուսուցչի հաստիքն զբաղեցնի»,-ասում է Ավագ Գաբրիելյանը: