Խոնավ տարածքներ, ջրլող թռչուններ եւ դիվանագիտություն

Այս տարի առաջին անգամ ՄԱԿ-ի հովանու ներքո փետրվարի 2-ը նշվում է որպես խոնավ տարածքների օր: 1971 թվականից ի վեր՝ Իրանի Ռամսար քաղաքում «Միջազգային նշանակության խոնավ տարածքների, հատկապես ջրլող թռչունների բնադրավայրերի մասին» կոնվենցիան ստորագրելու պահից, այս օրը նշվում էր որպես ջրաճահճային հանդակների օր:

Անցած տարի կոնվենցիայի անդամ երկրների առաջարկով ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեան իր 75-րդ նստաշրջանում բանաձեւ ընդունեց՝ հռչակելով այն որպես միջազգային նշանակության խոնավ տարածքների օր:

Խոնավ տարածքները մեծ նշանակություն ունեն ինչպես ջրլող թռչունների բնակության ու անխոչընդոտ միգրացիայի, անպես էլ դրանցում բնակվող այլ կենդանիների ու բուսատեսակների, ամբողջ էկոհամակարգի պահպանության համար:

Վերջին տարիներին դրանք կարեւորվում են նաեւ կլիմայի փոփոխության բացասական հետեւանքների մեղմման առումով:

Ռամսարի կոնվենցիայի հետաքրքրության տարածքներն ընտրվում են՝ պայմանավորված էկոլոգիական, բուսաբանական, կենդանաբանական, լճաբանական, ջրաբանական ու տնտեսական անդրսահմանային արժեքներով`դրանց միջազգային կարեւորության հաշվառմամբ:

Առաջնահերթ ցանկում տեղ են գտել ջրային թռչունների համար տարբեր սեզոններին միջազգային նշանակություն ունեցող խոնավ տարածքները:

Ռամսարի կոնվենցիայի պայմանավորվող կողմ երկրները ներկայում 172-ն են, այդ թվում բոլոր նախկին ԽՍՀՄ հանրապետությունները, Եվրոպայի բոլոր երկրները, բացառությամբ Սան Մարինոյի եւ Վատիկանի, որոնք համապատասխան տարածք չունեն։ Գրանցված են այդպիսի 2435 տարածքներ՝ շուրջ 255 միլիոն հեկտար մակերեսով:

Հայաստանը Ռամսարի կոնվենցիային միացել է 1993 թվականին՝ ներկայացնելով միջազգային կարեւորության երկու տարածք՝ Սեւանա լիճն իր ջրհավաք ավազանով (490,231 հա) եւ Արփի լիճը շրջակա ճահճային տարածքներով (3,230 հա):

2007-ին ցանկում ներառվել է նաեւ Խոր Վիրապի 50.2 հա մակերես զբաղեցնող ճահճուտը։ Սեւանն ու Արփին ազգային պարկեր են, իսկ Խոր Վիրապի ճահճուտը արգելավայրի կարգավիճակ ունի եւ կառավարվում է «Խոսրովի անտառ» պետական արգելոց ՊՈԱԿ-ի կողմից:

Կոնվենցիան չի սահմանափակում կամ խոչընդոտում երկրի իրավունքները տվյալ տարածքի օգտագործման առումով, սակայն կոնվենցիայի կողմ երկիրը պետք է մշակի համապատասխան քաղաքականություն, տարածքի խոհեմ օգտագործման գործողությունների պլան՝ հնարավորինս նվազեցնելով բացասական ազդեցությունը:

Ամեն տարի մարդու միջամտության պատճառով Երկիրը կորցնում է ջրաճահճային արժեքավոր էկոհամակարգեր: Հայաստանը բացառություն չէ: Գիլի լիճը չորացվել է գյուղատնտեսական ցանքատարածությունների ընդլայնման նպատակով՝ կորցնելով բազմաթիվ տեսակների թռչունների բնադրավայրի իր երբեմնի յուրահատուկ նշանակությունը:

Կոնվենցիայի ազգային համակարգող Կարեն Ճենտերեճյանն ասում է՝ Հայաստանում միջազգային կարեւորության խոնավ տարածքներ էլի կան:

Այս մասին են վկայում ուսումնասիրությունների արդյունքները:

«Օրինակ՝ Արմաշի լճավազանները, որոնք հատկապես Սեւանի մակարդակի իջնելուց հետո դարձել են առավել կարեւոր ջրային թռչունների պահպանության համար թե՛ բազմացման սեզոնում, թե՛ միգրացիաների ժամանակ»,- ասում է պարոն Ճենտերեճյանը:

Ցանկում, բացի ազգային մակարդակից, կան նաեւ 19 երկկողմ անդրսահմանային եւ 3 եռակողմ Ռամսարի տարածքներ: Ամենեւին էլ պարտադիր չէ, որ դրանք միացած լինեն, կարեւորը դրանց միասնական նշանակությունն է որպես կենդանիների բնադրավայր:

Արմաշի անդրսահմանային լճերը, զրուցակցիս կարծիքով, կարող են լինել անդրսահմանային առաջին քառակողմ Ռամսարի տարածքի հայկական բաղադրիչը: Տեսականորեն Հայաստանը, Իրանը, Թուրքիան եւ Ադրբեջանն ունեն յուրահատուկ հնարավորություն՝ ստեղծելու համատեղ Ռամսարի տարածք:

«Հայաստանի Արմաշի լճերը, Իրանի Բողորանի խոնավ տարածքը եւ Արաքսի ափամերձ ջրաճահճային տարածքներն Ադրբեջանի ու Թուրքիայի կողմից»,- պարզաբանում է Կարեն Ճենտերեճյանը եւ ավելացնում, որ սա առայժմ ֆանտազիայի ժանրից է, քանի որ հարեւաններից երկուսի հետ չունենք նույնիսկ դիվանագիտական հարաբերություններ: