ԱՄՆ-ում բնակվող հոգեբույժ Վարդգես Դավթյանի «Ցավից էլ հզոր» գիրքը, որում հեղինակը ներառել է իր մասնագիտական փորձառության արդյունքում ծնված ճեպանովելներ եւ մանրապատումներ, ոչ միայն մարդկային հոգեբանության հետաքրքիր ու խոր վերլուծություն է, այլեւ որոշ դեպքերում հայելային արտացոլանքը հայրենիքից հեռու ապրող մարդկանց։ Գիրքը հրատարակել է «Ղիշա» հրատարակչությունը:
Հոգեբուժության վերաբերյալ գրքեր, այդ թվում նաեւ առաջին հայերեն ձեռնարկ-դասագիրքը գրել, հրատարակել եմ, որովհետեւ մինչ այդ բժշկական բուհերի ուսանողները (ժամանակին ես էլ նրանց թվում) այդ առարկան սովորում էին ռուսերեն դասագրքերով: Սա անթույլատրելի իրողություն էր, այն դեպքում, երբ հայ հոգեբուժական միտքը եւ պրակտիկան ունեն ինքնատիպ ավանդույթներ, երբ գոյություն ունի հոգեբուժական եզրույթների հրաշալի բառամթերք, որը գալիս է առնվազն հայկական ոսկեդարից, հենց թեկուզ «հոգեբուժություն» տերմինը, որն ունի երկու իմաստ՝ հոգեկան հիվանդությունների բուժում, ինչպես նաեւ հոգիով բուժում, այսինքն՝ հոգեբանական միջոցներով (հոգեթերապիա): Նույնը «վիրաբուժություն» եզրույթն է. վերքերի բուժում, ինչպես նաեւ բուժում վերք առաջացնելու միջոցով: Սրանք միջազգային (հունալատինական) եզրույթներից միանգամայն տարբեր են: Հայերենը շատ հարուստ-համապարփակ լեզու է: Ինչ վերաբերում է իմ գեղարվեստական գրին (ճեպանովելներ, պատմվածքներ, էսսեներ), այո՛, իրավացի եք, դրանք էլ են սկիզբ առել իմ մասնագիտական աշխարհից: Եթե դուք ծանոթանաք հիվանդության պատմագրերին, կհանդիպեք ինքնատիպ եւ անկրկնելի այնպիսի դրվագների, հոգեկան զեղումների եւ պատկերների, որ կմտածեք՝ «բայց չէ՞ որ ամեն մեկը կարող էր լինել մի-մի պատմվածք, դրամատիկական պատում, մինչդեռ կորչում, մոռացվում են հիվանդանոցային արխիվներում»: Միշտ ցանկություն ունեի այդ դետալները, դրվագները ամփոփելու, ամբողջացնելու, հասկանալու ամենի տիպական եւ համամարդկային շերտերն ու նաեւ գեղարվեստական խորհուրդը: Գեղեցիկի պահանջմունքը զուտ մարդկային բարձրագույն զգացմունքներից է. խելահեղության ժամանակ այն փոփոխություն է կրում՝ հաճախ ավելի ընդգծելով մարդու մեջ մարդկայինը:
Դե, բնական է, որ յուրաքանչյուր հեղինակ առաջին հերթին պատկերում է այն աշխարհը, որն առավել ճանաչելի է իրեն: Հաճախ բուժառուն կարող է թվալ անշուք ու ձանձրալի մեկը իր գանգատների եւ ապրումների մեջ, սակայն հանկարծ կարող է ի ցույց դնել այնպիսի յուրօրինակ պատմություններ, երբեմն էլ՝ պարզապես դետալներ, կամ անել արտահայտություններ, որ զգում ես՝ այդ մարդու օրիգինալությունը (նաեւ հմայքը) հենց այդ դետալների մեջ է: Կաթիլի մեջ ծովն է բացահայտվում: Մարդը թվում է չար ու տաղտկալի, բայց մեկ էլ տեսնում ես նրա բարի, օտարված էությունը մեկ-երկու դրվագի մեջ: Ի դեպ, բեմարվեստում կա, չէ՞, «դրվագի դերասան» կամ նույնիսկ «էպիզոդի վարպետ» երեւույթը: Գրականության մեջ էլ է նույնը՝ «էպիզոդի գրող» եւ այլն: Ահա ես ինձ համարում եմ «դրվագի գրող» ա՛յս իմաստով: Սա ավելի դժվար ժանր է: Ինչո՞ւ է դժվար, որովհետեւ մարդու կյանքի մի քանի րոպեն պատկերելով կամ որեւէ կարճառոտ դիալոգով պիտի փորձես ցույց տալ նրա էությունը, կենսունակության աղբյուրը, ապրելու իմաստը:
Անշուշտ, ես միշտ կողմնակից եմ եղել, որ գեղարվեստական խոսքն առաջին հերթին ունենա հոգեամոքիչ, բուժիչ ներգործություն, հակառակ դեպքում էլ ի՞նչ գեղարվեստական գրականություն: Եվ, ընդհանրապես, այս խառնակ, սթրեսաշատ ժամանակներում թվում է, թե արվեստն այլ դերակատարություն չի էլ կարող ունենալ: Միշտ ասել եմ, որ չեմ ընդունում այսպես կոչված անողոք ռեալիզմը: Ձեր նշած էմպաթիան ապրումակցումն է, նեղ իմաստով՝ կարեկցանքի հոգեբանական երեւույթը, որը գնալով սակավադեպ է դառնում հասարակության անհանդուրժողականության եւ ագրեսիվության աճին զուգահեռ: Թեեւ Դոստոեւսկուց հետո եկած գրողների մեծամասնությունը պնդում է, թե, այնուամենայնիվ, գեղեցիկը չի կարող փրկել աշխարհը, բայց ես համոզված եմ, որ կարող է առողջացնել մարդկային հարաբերությունները, մարդկանց չարաթափ անել: Տեսե՛ք, Օ. Հենրիի կամ Գրինի պատմվածքները հո աշխարհը չե՞ն փոխում, հո լեռները շուռ չե՞ն տալիս, սակայն ընթերցողի հոգում մի դրական ճառագայթ են նետում, մի փոքրիկ հավատ, հույսի մի շող: Ընթերցողն այս է ակնկալում գեղարվեստական խոսքից:
Շատ հետաքրքիր հարց եք տալիս, որի շուրջ երբեւէ չեմ էլ մտածել: Կար մի շրջան, երբ ես հրապուրված էի հիմնականում հոգեբուժության աշխարհին եւ խնդիրներ ունեցող անձանց վերաբերող թեմաներով: Դա էլ, իհարկե, առանձին ժանր է՝ այսպես կոչված դոկումենտալ պոեմի ժանրը: Ավելի ուշ՝ մանավանդ վտարանդիության դժոխքով անցնելուց հետո, իմ հետաքրքրությունների շրջանն ընդլայնվեց՝ դուրս գալով զուտ իմ մասնագիտության ոլորտներից: Այնուամենայնիվ, ես հերթական բուժառուին չեմ վերաբերվում իբրեւ գրական հերոսի նախատիպի, այդպես կարող ես քո կամքից անկախ շեղվել մասնագիտությանդ բուն նպատակից, սակայն կերպարներ ստեղծելիս չես կարող մեկ անձով բավարարվել, դրանք տիպականացված, հավաքական կերպարներ են:
Հայկական Սփյուռքն ու Հայաստանը հաղորդակից անոթների նման են թե՛ մտածումներով, թե՛ հույսերով ու հուսախաբություններով: Խնջույքային-հեդոնիստական (հեդոնե՝ հաճույք բառից) միտումները գերակշռում են ընդհանուր ինտելեկտուալ-էթիկական որակների անկման ֆոնին: Զուտ հայկական հարթակներում ծերացման միտումներ կան: Ջահելներն ինքնահաստատում են փնտրում ավելի շուտ ամերիկյան կյանքի մեջ:
Այդ վերքերն ու հոգեկան տրավմաները կլինեին ավելի սահմանափակ, եթե կարողանայինք ժամանակին հանրային գիտակցությունն ազատել զանազան գաղափարախոսական, միֆական-հրաշապատումային կապանքներից եւ պարտադրանքից: «Այստեղ եւ այժմ». սա պիտի լինի մեր բոլորիս աշխարհայեցողությունը եւ գործունեության ուղեցույցը: Հեշտ գործ չէ, բայց պիտի անենք մեր քայլը՝ պատրանքաթափ, չարաթափ լինելու մեր ընտրությունը:
Այո՛, այժմ հրատարակության եմ պատրաստում իմ նոր գիրքը՝ «Նեւրոտիկ վիճակների հաղթահարումը», որը հանրամատչելի ձեռնարկ է եւ միաժամանակ ամփոփում է այդ բնագավառի իմ մասնագիտական փորձառությունը:
Զրուցեց Մերի Մուսինյանը