Զեկույց Ադրբեջանի հայատյաց քաղաքականության վերաբերյալ

Մարդու իրավունքների պաշտպանությանն ուղղված գործունեություն ծավալող քաղաքացիական հասարակության մի շարք կազմակերպություններ, այդ թվում՝ Թրանսփերնսի Ինթերնեշնլ հակակոռուպցիոն կենտրոնը, Իրավունքի զարգացման եւ պաշտպանության հիմնադրամը, «Իրավունքների պաշտպանություն առանց սահմանների» ՀԿ-ն, Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակը, Հելսինկյան ասոցիացիան, Մարդու իրավունքների հետազոտությունների կենտրոնը եւ այլ միավորումներ, կազմել են զեկույց՝ ուղղված միջազգային կազմակերպություններին (ՄԱԿ, Եվրախորհուրդ, ՆԱՏՕ, ԵԱՀԿ եւ այլն):

Զեկույցը ներկայացնում է Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ հակամարտության նախապատմությունը, Ադրբեջանի՝ Հայաստանի հանդեպ խտրական վերաբերմունքը եւ 2020 թվականի քառասունչորսօրյա պատերազմի ընթացքում գործած պատերազմական հանցանքները:

Հայերի հանդեպ ռասայական խտրականության, հայատյացության տարբեր ձեւեր կանոնավոր կերպով գրանցվել են ՄԱԿ-ի Ռասայական խտրականության վերացման հանձնաժողովի կողմից, Ռասիզմի եւ անհանդուրժողականության դեմ եվրոպական հանձնաժողովի զեկույցներում եւ այլն:

Հայերին որպես անմարդկային եւ դիվական արարածներ ներկայացնելը, ինչն արվում է նաեւ պետական մակարդակով, հայերի մասին սխալ կարծրատիպեր ստեղծելու եւ տարածելու ադրբեջանական քարոզչության միջոց է: Ադրբեջանցիների ատելության խոսքերն ուղղված են նույնիսկ հայ երեխաներին, եւ նրանց երեխաներն անգամ ատելությամբ են լցված հայերի հանդեպ: Այդ ատելությունը վերածվել է թշնամական գործողությունների, սպանությունների եւ պատերազմական հանցագործությունների: 2020 թվականի քառասունչորսօրյա պատերազմից հետո Ադրբեջանը նույնիսկ մեդալով պարգեւատրել է Կեմիլ Զեյնալիին, որը 2020 թվականի հուլիսին Մոսկվայում հայերի վրա հարձակման կազմակերպիչներից էր:

Ադրբեջանի հակահայ քաղաքականությունը ներառում է նաեւ հայկական մշակութային ժառանգության բնաջնջումը: Պատերազմի ընթացքում ադրբեջանական ուժերը միտումնավոր ռմբակոծել են Շուշիի Սուրբ Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց եկեղեցին՝ 19-րդ դարի հայկական ճարտարապետության գլուխգործոցներից մեկը, պատերազմից հետո՝ Կանաչ ժամ կամ Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցին: 2020 թվականի նոյեմբերի 10-ի զինադադարի հայտարարումից հետո ադրբեջանցիները նաեւ սրբապղծել են Սուրբ Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց եկեղեցին: Արցախի Հանրապետության կրթության, գիտության, մշակույթի եւ սպորտի նախարարությունը փորձում է դուրս բերել բռնազավթված Շուշիի երեք թանգարանների հավաքածուները, այդ թվում՝ Շուշիի պատմության թանգարանի 200 հուշարձանները, մոտ 800 նկարները, Գեղեցիկ արվեստների թանգարանի գրաֆիկական աշխատանքներն ու քանդակները եւ Երկրաբանության թանգարանի 700 նմուշները: Մինչեւ այժմ, սակայն, ռուս խաղաղապահների մասնակցությամբ բանակցությունները որեւէ արդյունք չեն տվել: Մտավախություն կա, որ հավաքածուների մեծ մասը ադրբեջանցիների կողմից կյուրացվի, մնացած մասն էլ կոչնչացվի:

Հայերի հանդեպ ատելության ու բռնության կոչերը ադրբեջանական ու թուրքական լրատվամիջոցներում ու սոցիալական ցանցերում իրենց գագաթնակետին հասան պատերազմի օրերին: Արցախի քաղաքացիական բնակչության հանդեպ Ադրբեջանի զինված ուժերի գործողությունները բացահայտեցին էթնիկ զտում իրականացնելու նրա մտադրությունը:

Վայելելով Հյուսիսատլանտյան դաշինքի երկրորդ ամենախոշոր ռազմական ուժն ունեցող Թուրքիայի աջակցությունը՝ Ադրբեջանը օգտագործում էր կասետային ռումբեր, ԱԹՍ-ներ, պարբերաբար ռմբակոծում էր խաղաղ բնակավայրերն ու քաղաքացիական ենթակառուցվածքները, դպրոցներն ու հիվանդանոցները, այդ թվում՝ մի ծննդատուն, եւ այլն: Ադրբեջանը/Թուրքիան կիրառում էր Ժնեւի կոնվենցիայով արգելված սպիտակ ֆոսֆորային զենք, որի հետեւանքով այրվել են բնակելի վայրերին մոտ գտնվող՝ գյուղերից տեղահանվածների համար ապաստարան ծառայող անտառներ: Օգտագործված քիմիական զենքի պատճառով տասնյակ մարդիկ մահացել ու ծանր վիրավորվել են:

Թուրքիայից բերված վարձկաններին, ամսական 2000 դոլար աշխատավարձից բացի, 100 դոլար հավելավճար էին խոստանում հայերին գլխատելու համար, ինչպես խոստովանել է Արցախի պաշտպանության բանակի գերեվարած սիրիացի վարձկանը:

Ավելի քան 120 հայ զինվորներ ու քաղաքացիներ (առնվազն երկու կին) գերեվարվել են, նրանց մի մասը ենթարկվել է ֆիզիկական բռնության ու ստորացման: Ադրբեջանը, սակայն, թաքցնում է հայ գերիների իրական թիվը: Առնվազն 62 հոգի գերեվարվել է խաղաղապահների վերահսկած տարածքներում նոյեմբերի 10-ի զինադադարից հետո: Նրանց որակել են որպես ահաբեկիչներ ու մերժել են վերադարձնել՝ նպատակ ունենալով նրանց դեմ ռազմական հանցագործությունների մեղադրանք ներկայացնելու: Ադրբեջանի սոցիալական մեդիան հեղեղված է հայ զինվորների ու գերիների խեղված մարմինների ցուցադրություններով: Պատերազմի ավարտից հետո էլ շատ հայ գերիներ չեն վերադարձվել, թեեւ նրանց վերադարձը երաշխավորված է Ռուսաստանի, Ադրբեջանի եւ Հայաստանի ղեկավարների ստորագրած համաձայնագրով:

Զեկույցում ներկայացվում են նաեւ Ադրբեջանի գործած այլ դաժանություններ՝

• 2020 թվականի հոկտեմբերի 10-ին Հադրութում առնվազն չորս քաղաքացիական անձի սպանությունը,
• 2020 թվականի հոկտեմբերի 15-ին տարածված տեսանյութից հայտնի 73-ամյա Բենիկ Հակոբյանի եւ 25-ամյա Յուրի Ադամյանի սպանությունը,
• հայ զինծառայողի գլխատումը ադրբեջանցի սպայի կողմից, որն իր մտադրության մասին 2020 թվականի հոկտեմբերի 16-ին տեղեկացրել էր գլխատված տղայի եղբորը,
• բազմաթիվ տեսանյութերից հայտնի հայ գերիներին ծեծի ենթարկելու դեպքեր, երբ նաեւ նվաստացնելով ստիպում են նրանց հակահայկական խոսքեր ասել:

2020 թվականի քառասունչորսօրյա պատերազմից հետո Ալիեւի ելույթներն ավելի ամբարտավան, ստորացուցիչ ու սպառնալից են դարձել: Իսկ 2020 թվականի դեկտեմբերի 10-ին Էրդողանը Բաքվում ռազմական շքերթի ժամանակ փառաբանել է Օսմանյան կայսրությունում Հայոց ցեղասպանության եւ 1918 թվականի սեպտեմբերին Բաքվում հայերի ջարդերի կազմակերպիչներին:

Զեկույցը վերոնշյալ միջազգային կազմակերպություններին հորդորում է օգտագործել իրենց լիազորությունները՝ ստիպելու Ադրբեջանին դադարեցնել հայ գերիների կյանքին եւ որպիսությանը սպառնացող գործողությունները, հայատյաց վերաբերմունքն ու քայլերը: Միջազգային կազմակերպությունները պիտի գործեն արդյունավետորեն՝ ապահովելու Արցախի հարցի երկարաժամկետ ու կայուն լուծում:

Պատրաստեց Անուշ Իգնատյանը