Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրքը ստեղծեց ժամանակակից Թուրքիան։ Չէ՛, չստեղծեց, կարելի է ասել՝ հորինեց։ Օսմանյան կայսրությունն Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո ոտի հետ գնում էր։ Մեկն էր պետք, որ գար ու ի մի բերեր ծովից ծով այդ տերությունը, որը մի կողմից Եվրոպայի գրավոր նկրտումների, մյուս կողմից ռազմավարական ախորժակի թիրախն էր դարձել։
Եկավ եւ արեց։
2011-ին մի խմբով Կարս էինք գնացել։ Առաջին անգամն էր։ Ինձ ապշեցնում էին Աթաթուրքի՝ կոշկակարի կրպակից մինչեւ թանկարժեք հյուրանոց, ամենուր կախված դիմանկարները։ Շատ բան չգիտեի նրա մասին։ Հետո, երբ իմացա, չկրակեք հանկարծ, մտածեցի, որ եթե թուրք լինեի, քեմալականությունից բացի քաղաքական ոչ մի դավանանք չէի ընդունի։
Ավելի ուշ, մի անգամ Ստամբուլում թուրք ազատամիտ ծանոթներիցս մեկն ասաց՝ թարգի՛, էդ մարդը, գիտե՞ս, ինչեր է արել, ո՜նց է կոտորել մոլլաներին, ո՜նց է հարբած քանդել տվել մզկիթը, որտեղից հնչող ազանի պատճառով իրեն զվարճացնող երաժիշտները հանկարծ դադարեցրել էին նվագը։
Ազատամիտ թուրքին չէի կարող ասել՝ եւ ի՜նչ։ Ինքն աշխարհիկության մեջ ճպճպում էր։ Պետությունն էլ այնքան կայացած էր, որ Քեմալից կարելի էր հաշիվ պահանջել ավելորդ մի բաժակ ռաքիի ու ռելաքսի համար։ Թուրքիան արդեն տարածաշրջանի հզորն էր, եւ ոչ ոք, այդ թվում ապաշխարանքի՝ մեզ համար հաճո, թղթեր ստորագրող սակավաթիվ ազատամիտները չէին համաձայնի տերությունից չնչին մաս անգամ զիջել։
Իսկ պոլսահայ ծանոթներս պետք է ցնցումներ ապրեին՝ լսելով, որ քեմալականությունն ինձ համար համակրելի է։ «Ո՜նց, հայերիս լլկել ու ստորացրել է այդ մարդը»,- պիտի զարմանային՝ չընդունելով, որ դիրքավորվում եմ ոչ որպես հայ, այլ ռացիոնալ մտածող։
Թուրքիայում «Արդարություն եւ զարգացում» կուսակցության իշխանության գալուց հետո քաղաքական կուրսը, կարելի է ասել, արմատականորեն փոխվեց, վերը հիշված ազատամիտներին սկսեցին հալածել, բայց երկրի հիմքը մնաց նույնը։
Երեկ՝ նոյեմբերի 10-ին՝ Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրքի մահվան օրը, Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը Ֆեյսբուքի իր էջում գրեց. «Հիշատակի տուրք եմ տալիս անկախության համար պայքարի մեր գլխավոր հրամանատարին, մեր հանրապետության հիմնադրին՝ Գազի Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրքին, մահվամբ հավերժություն գնալու 83-րդ տարում»։
Գրառմանը չէի անդրադառնա, եթե այս օրերին Հայաստանի իշխանությունները մեր հանրապետության հիմնադիրներից մեկի՝ Վանո Սիրադեղյանի մահվան առիթով չդրսեւորեին ողորմելի վարք, եւ եթե մեր հասարակությունն իր անկախության եւ պետության հանդեպ չլիներ այսքան անտարբեր։
Երբ Կարսում ծանոթ մի երաժշտի, որի աշխատանոցում կախված էր առաջնորդի նկարը, հարցրի. «Որ ստիպեն (նկատի ունենալով քաղաքական նոր կուրսը), Աթաթուրքի նկարը կհանե՞ս պատից», այնպիսի պատասխան տվեց, որ անպարկեշտ եմ համարում լսածիս թարգմանությունը փոխանցել։
Իմ կրոնն ու դավանանքը խոսքն է։ Ուժին, սպառազինությանը, քաղաքական խարդավանքներին ու նման բաներին չեմ հավատում։ Պետք է խոսենք, համոզենք իրար, եթե անգամ դա անհնար է թվում։