Տեսնելով Գագիկ Ծառուկյանի Հիսուսի արձանը եւ կարդալով Նիկոլ Փաշինյանի պոեզիան՝ եկա այն եզրակացությանը, որ իրականում գործ ունենք միեւնույն գաղափարի տարբեր դրսեւորումների հետ։
Առաջինը քարակերտ է, իսկ երկրորդը՝ բառակերտ։ Դրանք այնքան նույնական են, որ եթե Փաշինյանի բանաստեղծությունները փորձենք վիզուալիզացնել, ապա մեր երեւակայության մեջ առաջին հերթին կմոդելավորվի հենց Հիսուսի արձանը։
Խոսքիս մեջ ո՛չ ծաղր կա եւ ո՛չ էլ հեգնանք։ Երկրորդական նշանակություն ունի նաեւ այն հանգամանքը, որ երկու ստեղծագործությունները թեմատիկ առումով որեւէ առնչություն չունեն իրար հետ։ Բովանդակային զանազանությունն ամենեւին էլ չի բացառում դրանց նույնությունը։
Այս կամ այն ստեղծագործության արժեւորման համար առաջին հերթին անհրաժեշտ է հասկանալ դրա ստեղծման կոնտեքստն ու մշակութային միջավայրի առանձնահատկությունները։ Հենց այստեղ են Ծառուկյանի Հիսուսն ու Փաշինյանի ոտանավորները հանդիպում եւ հատվում։ Դրանք միեւնույն միջավայրից են եւ միեւնույն նյութից։ Երկուսն էլ հերձվածող են եւ ժողովրդական լայն զանգվածների համար ընդունելի։
Ընդհանրապես ես չեմ ընդունում հայ ինտելեկտուալների եւ ազգայնական շրջանակների կողմից քարոզվող բարձր մշակույթի դիկտատուրան, որը քաղքենիության դիրքերից մերժում է մշակույթի ժողովրդական պարզունակ դրսեւորումները։ Այս իմաստով ռաբիս երգերը, մուղամը, սերիալները, կրոնական կենցաղային ծեսերը, վետերոկային անցուդարձերը ավելի քան օրինաչափ են ու ընդունելի։
Անհեթեթ են այն պնդումները, իբրեւ թե Դիանա Գրիգորիանի սերիալներն ու Թաթուլ Ավոյանի երգերն են մեր դժբախտությունների պատճառը, եւ եթե ազգը համատարած Կոմիտաս լսի, Նժդեհ կարդա եւ ճանաչի մեր մեծերին, ուրեմն մենք փրկված ենք։
Մշակութային այս բազմազանությունը միշտ էլ լինելու է, անկախ նրանից ռաբիսն ու սերիալները ինչ-որ մեկի ինտելեկտուալ քթին հարիր են, թե՝ ո՛չ։ Խնդիրն իրականում շատ ավելի բարդ է, քան մենք պատկերացնում ենք։ Եվ այդ խնդիրն ունի հստակ անվանում, որն է պետական քաղաքականությունը։ Եթե այս ամենին ավելացնենք նաեւ Հիսուսի արձանը, ապա պետականի կողքին անհրաժեշտ է ավելացնել նաեւ եկեղեցական քաղաքականությունը։
Քաղաքականությունից զատ չափազանց կարեւոր են ազգային վերնախավ հորջորջվող շրջանակի աշխարհայացքը, ճաշակը, նախասիրությունները, կրթվածության մակարդակը եւ այլն։ Այսինքն, խնդիրը ո՛չ այնքան Արամ Ասատրյանն է, այլ Արամ Ասատրյանին ֆիլհարմոնիկի համերգասրահ տրամադրող պետությունը, ինչպես նաեւ այդ նույն ֆիլհարմոնիկի տեղը չիմացող հայ բուրժուաները, որոնց համար փողն ու ինտելեկտը հակադիր հասկացություններ են։
Ռոբերտ Քոչարյանի եւ Սերժ Սարգսյանի օրոք ռեստորանային մշակույթին պետական ծիսակարգի կարգավիճակ շնորհվեց։ «Վետերոկ» կամ էլ «օբյեկտ» երեւույթները դուրս հորդացին իրենց ժողովրդական անարատ ու մարգինալ միջավայրից՝ դառնալով գերակա։ Բնականաբար այս գործի արժանի շարունակողը դարձավ Նիկոլ Փաշինյանը։
Ժողովրդական մշակութային դրսեւորումների եւ պետության կողմից իրականացվող մշակութային քաղաքականության առաջնային տարբերությունն այն է, որ առաջինը որպես կանոն տարերային է եւ հախուռն, իսկ երկրորդը՝ համակարգված ու ինստիտուցիոնալ։ Սրանք կարող են գոյություն ունենալ զուգահեռաբար եւ կողք կողքի։
Ժողովրդականն ու պետականը անպայման պետք է հակադրվեն եւ միաժամանակ նաեւ համագործակցեն, փոխզսպեն եւ փոխլրացնեն։ Փոխներթափանցվեն ու փոխանակվեն արժեքներով՝ դուրս մղելով ժամանակավրեպն ու անորակը։ Անշուշտ երկուսն էլ ճյուղավորվում են միեւնույն աղբյուրից եւ մեկը կարող է մյուսի ստեղծման պատճառը կամ էլ ձեւափոխման հիմքը դառնալ։ Սրանք միեւնույն համակարգի տարբեր շերտերն են, իսկ բազմաշերտությունը մշակութային միջավայրի ամենամեծ հարստություններից մեկն է։
Ժողովրդականն ու պետականը ամեն տեսակ համագործակցության մեջ կարող են լինել, բացառությամբ՝ նույնանալը։ Դրանց նույնացումն անխուսափելիորեն հանգեցնելու է երկուսի միաժամանակ ոչնչացմանն ու արժեզրկմանը։ Ցավոք, մեր մշակութային միջավայրը շարժվել է հենց այս անթույլատրելի ճանապարհով։ Իսկ Փաշինյանն էլ իր հերթին ավելի հեռուն է գնացել՝ պնդելով, թե պատմության մեջ առաջին անգամ ժողովրդի գաղափարախոսությունը դարձել է պետության գաղափարախոսությունը։
Պոպուլիստական այս հայտարարության հիմքում տարերքն է, այսինքն՝ ինստիտուտների մերժումը, քանի որ, ինչպես ցույց տվեցինք, ժողովրդական մշակութային դրսեւորումները կարող են լինել միայն տարերային։ Ժողովուրդ հորջորջվող անորոշ եւ անդեմ զանգվածը չի կարող միասնական գաղափարախոսություն եւ մշակութային համակարգ արտադրել։ Հենց այս անհրաժեշտությունից ելնելով են ի հայտ եկել հոգեւոր եւ աշխարհիկ իշխանությունները, որպեսզի համակարգեն ու կառավարեն տարերքը՝ սահմանափակելով դրա ազատ դրսեւորման հնարավորությունը։
Քանի որ կենտրոնական թեման Հիսուսի արձանն է, ապա կարող ենք առաջին հերթին դիտարկել հենց քրիստոնեության ձեւավորման պատմությունը։ Հավատացյալներին թվում է, թե քրիստոնեական մեր պատկերացումները գոյություն են ունեցել միշտ, առնվազն Հիսուս Նազովրեցու ապրած ժամանակներից ի վեր։ Բնականաբար այս պատկերացումները պատմության չիմացության հետեւանք են։ Քրիստոնեությունը՝ որպես համակարգ, ձեւավորվել է աստիճանաբար։ Այս պարագայում Հիսուսը տարերքն է կամ էլ հեղափոխությունը, ինչը նրա մահվանից, «հարությունից» եւ «համբարձումից» հետո համակարգվել ու ինստիտուցիոնալիզացվել է եկեղեցու հայրերի եւ վարդապետների կողմից։
Եթե Պողոս առաքյալը եւ նրան հաջորդած հայրերը ապավինեին «ժողովրդական» գաղափարախոսությանը, չի բացառվում, որ քրիստոնեության փոխարեն հիմա բոլորովին այլ կրոն կամ կրոններ լինեին։ Վստահաբար մարդկային զանգվածները ոսկե հորթեր կձուլեին, իսկ Հիսուս Նազովրեցու ուսմունքն էլ կտարալուծվեր գնոստիկյան հոսանքների եւ տարատեսակ այլ հերձվածների անսահմանության մեջ։
Եկեղեցին է՝ տիեզերական իր ժողովներով եւ հանգանակներով, սահմանել Սուրբ Երրորդության երեք անձերի անխառն ու անշփոթ գոյությունը, Քրիստոսի աստվածամարդ եւ Մարիամի աստվածածին կարգավիճակները։ Հակառակ պարագայում մենք կկարծեինք, թե քրիստոնեությունը բազմաստվածություն է, Հիսուսն էլ՝ հերթական մարգարեներից մեկը, որոնք այդքան հաճախ էին հայտնվում Արեւելքում։
Եկեղեցիներին է վերապահված նաեւ էթիկայի եւ էսթետիկայի հարցերը, առնվազն իր մշակութային համակարգում։ Որեւէ մեկը չի արգելում շարքային հավատացյալին իր բառերով դիմել Աստծուն, բայց դրա հետ զուգընթաց կա նաեւ եկեղեցական պատարագը, իր բարձրակարգ եւ բարձրաճաշակ դրսեւորումներով Սահակ Պարթեւից մինչեւ Կոմիտաս, եւ Ներսես Շնորհալուց մինչեւ Գարեգին Հովսեփյան։
Ժողովրդականն ու պետականը, եկեղեցականը կամ էլ ինստիտուցիոնալը կան կողք կողքի, իրար հետ ու նաեւ իրար մեջ։ Դրանք նույնը չեն, բայց պատկանում են մշակութային միեւնույն համակարգին։ Հենց այս պարզ ճշմարտությունը չեն ընդունում Փաշինյանն ու Ծառուկյանը իրենց քարակերտ եւ բառակերտ գլուխգործոցները ստեղծելիս։
Փաշինյանը չի ընդունում, քանի որ պոպուլիստ է եւ ժողովրդի հետ նույնանալու պետք ունի, Ծառուկյանն էլ չի ընդունում, քանի որ ընդունակ չէ։ Ավելի շուտ նա ընդունակ է վերարտադրելու այն, ինչ իրեն ծանոթ է ու հոգեհարազատ։ Արդյունքում կենցաղային քրիստոնեությանը կամ էլ ժողովրդական կռապաշտությանը համապետական նշանակություն է տրվում, որի լավագույն մարմնավորումը Հիսուսի արձանն է։
Այլ խոսքով` տաքսիստի մեքենայի մեջ տեղադրված սրբապատկերների, խաչերի, ուլունքների համակեցությունը դառնում է մշակութային միջավայր, իհարկե փաշինյանական տողերի նվագակցությամբ։
Լրագրող, հրապարակախոս։ Գրում է քաղաքականության մասին, հետաքրքրությունների շրջանակում են՝ բարոյագիտությունը, կրոններն ու քաղաքական փիլիսոփայությունը։